Brak oszczędzania na emeryturę i starzejące się społeczeństwa to nie tylko polski problem. W Unii Europejskiej mówi się o tym równie dużo. Większość ludzi nie wie, ile będzie potrzebowała pieniędzy, gdy już osiągnie wiek emerytalny i zdecyduje się na porzucenie aktywności zawodowej. Wiele osób wierzy, że to, co zaoferuje im państwo wystarczy na spokojną starość. UE i państwa jednak nie podzielają tej wiary i przygotowują programy, które mają zaradzić problemom. Prace nad PEPP trwają. Czy emerytura jest dla nas ważna? Jaką ubezpieczyciele odegrają rolę przy tym produkcie?
Czy emerytura jest dla nas ważna?
Niska społeczna świadomość dotycząca oszczędzania na emeryturę wynika z nikłej wiedzy finansowej. Nie wiemy, jak dobrze oszczędzać i inwestować, nie umiemy oszacować ryzyka, przeanalizować wszystkich ważnych czynników. Zwłaszcza gdy w grę wchodzi ocena aktualnego i przyszłego dochodu, przebiegu kariery zawodowej, stanu zdrowia, a więc długofalowa perspektywa. Czy emerytura jest dla nas ważna? O finansach myślimy raczej tu i teraz, nie na przyszłość. Przyszłość jest dla nas źródłem niepokoju. Odsuwamy myślenie o niej, a tym bardziej planowanie tego, co i jak będziemy robić i z czego żyć, gdy już przestaniemy pracować. Mimo że przecież emerytura jest istotną, a często jedyną, częścią dochodu po zakończeniu aktywności zawodowej. Dla wielu osób stanowi różnicę pomiędzy komfortową starością a ubóstwem. To postawa charakterystyczna zwłaszcza dla młodych ludzi. Emerytura dla nich jest zbyt odległa.
Zmiany demograficzne i zachęty dla społeczeństw
Rozważań o finansowaniu emerytury nie można oderwać od zmian społecznych i demograficznych w ostatnich latach. Medycyna idzie naprzód. Żyjemy dłużej, mamy coraz mniej dzieci. A do tego częściej zmieniamy miejsce zamieszkania, nie tylko w ramach jednego kraju, co często oznacza rozluźnienie więzi rodzinnych. Zmiany te powodują rosnącą presję na publiczne systemy emerytalne we wszystkich krajach UE. W państwach UE coraz mniej osób pracuje na coraz więcej emerytów. Społeczeństwo nie będzie w stanie zagwarantować wszystkim jakości życia na emeryturze na dotychczasowym poziomie, jeśli nie skłoni obywateli do działania we własnym imieniu, w ramach rozwiązań prywatnych. Z tego powodu rządy przyjmują coraz bardziej aktywne polityki mające na celu zaangażowanie ludzi do gromadzenia dodatkowych środków na emeryturę.
PEPP – nowoczesny, europejski produkt emerytalny?
UE opracowała w ostatnim czasie ogólnoeuropejski indywidualny produkt emerytalny (PEPP), którego zadaniem jest urozmaicenie europejskiego rynku emerytalnego. PEPP stanowi w dużej mierze odpowiedź na wskazane powyżej problemy. Jednym z jego podstawowych celów jest zapewnienie możliwości długoterminowego oszczędzania na emeryturę u jednego dostawcy niezależnie od aktualnego miejsca pracy. Ma to zwiększyć jego atrakcyjność szczególnie dla młodych ludzi i pracowników mobilnych, aby pomóc w dalszym ułatwianiu obywatelom Unii prawa do życia i pracy w całej UE. Dostawcy PEPP (ubezpieczyciele, fundusze emerytalne, firmy inwestycyjne, banki i podmioty zarządzające aktywami) będą mogli zaoferować produkt, dostępny na jednakowych warunkach w różnych krajach UE. Zapewniłby on dodatkową możliwość oszczędzania na emeryturę uzupełniając rozwiązania krajowe. Oczywiście wszystko będzie zależało od szczegółowych rozwiązań dotyczących PEPP na poziomie drugim (akty wykonawcze do rozporządzenia PEPP), nad którymi pracuje obecnie EIOPA. Jak również od rozwiązań podatkowych w stosunku do PEPP przyjętych w poszczególnych krajach UE.
Do tej pory PEPP pozytywnie oceniły takie instytucje jak Insurance Europe, Pensions Europ, EFAMA, Better Finance, AFME. Warto zauważyć również, że Irlandia ogłosiła, że może przyjąć PEPP jako jeden z możliwych produktów kwalifikujących się do projektu automatycznej rejestracji, w którym każdy irlandzki pracownik może automatycznie zapisać się do programu emerytalnego do 2021 r.
PEPP w Polsce?
W ramach rozmów w Panelu Ekspertów ds. PEPP w EIOPA często pojawiało się stwierdzenie, że PEPP będzie rozwiązaniem, które może się przyjąć szczególnie w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, w tym w Polsce. Prawdopodobnie może to wynikać ze skali emigracji z Polski i innych krajów regionu po rozszerzeniu Wspólnoty w 2004 r. Trudno oceniać dziś potencjalny sukces PEPP w Polsce, nie biorąc pod uwagę tego, że na rynku dzieje się bardzo dużo, jeśli chodzi o zmiany w systemie emerytalnym. Trzeba pamiętać, że trwa właśnie proces wdrażania PPK, obejmujących wszystkich pracowników w Polsce. Dane z pierwszego etapu wdrożenia pokazują, że nie wszyscy Polacy traktują temat emerytur priorytetowo. Do tego należy dodać trwające właśnie prace nad ostatecznym rozwiązaniem kwestii OFE, które zakłada przeniesienie środków do IKE prowadzonych przez fundusze inwestycyjne lub ZUS, w zależności od decyzji oszczędzającego. Projekt zakłada również zmiany w funkcjonowaniu już istniejących programów emerytalnych wspieranych przez państwo – IKE i IKZE.
Insurance Europe przy współpracy z PIU przeprowadziła badanie dotyczące oszczędzania na emeryturę:
