Znowelizowana ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych umożliwi nakładanie kar na zagraniczne zakłady ubezpieczeń za nieterminową likwidację szkód. KNF będzie mógł interweniować, jeżeli notyfikowany w Polsce ubezpieczyciel niską składkę będzie próbował sobie „odbić” równie niskim poziomem likwidacji szkód. To dobre, prokonsumenckie rozwiązanie.

18 czerwca br. Senat bez poprawek przyjął uchwaloną 28 maja przez Sejm ustawę o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Zgodnie z procedurą Marszałek Sejmu przedstawi teraz uchwaloną ustawę do podpisu Prezydenta.

Koniec uprzywilejowania zagranicznych zakładów ubezpieczeń

Ustawa przewiduje możliwość nakładania kar na zagraniczne zakłady ubezpieczeń. Polska Izba Ubezpieczeń, w wystąpieniach do Ministerstwa Finansów i Komisji Nadzoru Finansowego wielokrotnie podkreślała nierówność wobec prawa. W świetle obowiązujących dotychczas regulacji zagraniczne zakłady ubezpieczeń działające w Polsce na zasadzie swobody świadczenia usług lub swobody przedsiębiorczości były w uprzywilejowanej sytuacji w stosunku do rodzimych ubezpieczycieli.

W przypadku niewypłacenia przez rodzimy zakład ubezpieczeń odszkodowania w terminie lub niedopełnienia obowiązku informacyjnego o przyczynach odmowy odszkodowania, KNF nakładał kary administracyjne. W tym trybie nie można było ukarać zagranicznego zakładu ubezpieczeń. Co równie istotne, poziom ochrony klientów zagranicznych zakładów ubezpieczeń pozostawał znacznie niższy, skoro wobec tych podmiotów nie można zastosować środków administracyjnych skłaniających je do zaniechania nieterminowej likwidacji szkód.

To zagadnienie dostrzegli parlamentarzyści. W interpelacji nr 22007 z 25 kwietnia 2018 r. w sprawie nieuczciwej konkurencji na polskim rynku ubezpieczeniowym ze strony zagranicznych zakładów ubezpieczeń prowadzących w Polsce bezpośrednią działalność z terenu innego państwa pytano o to, jak szybko podjęte zostaną działania, które zakończą stan nierównego traktowania krajowych podmiotów ubezpieczeniowych w relacji do ubezpieczycieli zagranicznych. Zasadniczo projekt zmiany ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych nie miał przeciwników, na drodze do szybkiej regulacji stanęły jednak wybory parlamentarne i przerwa w pracach legislacyjnych.

Kary dla zagranicznych zakładów ubezpieczeń: co stanowią nowe regulacje?

W ustawie z 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych ustawodawca dokonał zmian w art. 14. W świetle nowego ustępu 3b, w przypadku niewypłacenia przez zagraniczny zakład ubezpieczeń odszkodowania w terminie określonym w ustawie lub niedopełnienia obowiązku poinformowania o tym, że odszkodowanie nie przysługuje lub przysługuje w innej wysokości, Komisja Nadzoru Finansowego:

• nakłada na członka organu zarządzającego zagranicznego zakładu ubezpieczeń karę pieniężną do wysokości odpowiadającej jego trzykrotnemu przeciętnemu miesięcznemu wynagrodzeniu z ostatnich 12 miesięcy, a jeżeli nie można ustalić przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy – do wysokości 100 000 złotych

lub

• nakłada na zagraniczny zakład ubezpieczeń karę pieniężną do wysokości 0,5% składki przypisanej brutto z umów ubezpieczenia, o którym mowa w dziale II w grupie 10 załącznika do ustawy o działalności ubezpieczeniowej, z wyłączeniem odpowiedzialności przewoźnika, zawartych w ramach wykonywania działalności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, uzyskanej przez ten zagraniczny zakład ubezpieczeń w poprzednim roku kalendarzowym, a w przypadku gdy ten zakład nie wykonywał takiej działalności lub uzyskał składkę przypisaną brutto poniżej 20 mln złotych – do wysokości 100 000 złotych.

A skąd KNF będzie wiedział, od jakiej podstawy naliczyć karę?

Zarówno Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny jak i KNF nie posiadają uprawnień do bezpośredniego pozyskiwania od zagranicznych zakładów ubezpieczeń sprawozdań finansowych odnoszących się do ich działalności (zasada nadzoru państwa macierzystego). Ustawodawca musiał zatem dokonać modyfikacji art. 102 i 119 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny zostanie zobowiązany do przedstawienia informacji o składce przypisanej brutto z umów ubezpieczenia grupy 10, z wyłączeniem odpowiedzialności przewoźnika, zebranej na terytorium Polski w danym roku przez poszczególne zagraniczne zakłady ubezpieczeń. Umożliwi to ustalanie przez KNF podstawy nakładanej na zagraniczny zakład ubezpieczeń kary. Aby to przedstawienie informacji było możliwe, konieczne jest wprowadzenie nowego obowiązku raportowania do UFG przez zakłady notyfikowane. Mowa tu o wartości składki przypisanej brutto wskazanej na dokumencie potwierdzającym zawarcie umowy ubezpieczenia i wartości zwrotu składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia w przypadku rozwiązania umowy ubezpieczenia.

Nowe uprawnienia nadzorcze w ustawie o działalności ubezpieczeniowej

Zmian dokonano również w ustawie z 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. W świetle dodanego w art. 214 ustępu 4a, w celu niezwłocznego usunięcia lub zapobieżenia wystąpieniu dalszych nieprawidłowości, w pilnym przypadku, KNF będzie mógł wobec zagranicznego zakładu ubezpieczeń zastosować odpowiednio wszystkie uprawnienia przysługujące mu zgodnie z ustawą w stosunku do krajowych zakładów ubezpieczeń. Co ważne, będzie to teraz mogło nastąpić z pominięciem trybu obowiązkowych konsultacji z macierzystym organem nadzoru.

Krótsza ścieżka postępowania

W świetle obowiązujących obecnie przepisów, jeżeli KNF dostrzeże nieprawidłowości w działalności zagranicznego zakładu ubezpieczeń, może wydać zalecenia. O ile zagraniczny zakład ich nie wykona, KNF wydaje decyzję zobowiązującą do wykonania zaleceń. Jeżeli i to okaże się nieskuteczne KNF zawiadamia rodzimy organ nadzoru, który powinien podjąć odpowiednie działania wobec nadzorowanego przez siebie zakładu ubezpieczeń. Dopiero jeżeli te wszystkie środki okażą się nieskuteczne, KNF może stosować środki przewidziane w polskim prawie, w tym kary administracyjne.

Projekt zmienia ten stan prawny i dopuszcza pominięcie trybu zalecenie – decyzja zobowiązująca do wykonania zaleceń – poinformowanie zagranicznego organu nadzoru. KNF będzie mógł stosować kary bezpośrednio, a w wyjątkowych przypadkach zakazać zagranicznemu zakładowi ubezpieczeń prowadzenia działalności w Polsce. Nowe brzmienie art. 214 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej znajduje oparcie w art. 155 ust. 4 dyrektywy Wypłacalność II, który przewiduje możliwość zastosowania trybu pilnego, uprawniającego organy nadzorcze państwa przyjmującego do podejmowania odpowiednich środków nadzwyczajnych w celu zapobiegania lub karania za nieprawidłowości na ich terytorium.

Od kiedy można karać?

Na omówienie zasługują przepisy przejściowe. Zgodnie z art. 3 ustawy z 28 maja 2020 r. w przypadku, gdy po dniu wejścia w życie ustawy zagraniczny zakład ubezpieczeń nie wypłaci odszkodowania w terminie lub nie dopełni obowiązku informacyjnego, przepis umożliwiający karanie stosuje się niezależnie od daty zawarcia umowy ubezpieczenia, z której wywodzone są roszczenia uprawnionego. Innymi słowy kary Komisja Nadzoru Finansowego będzie mogła orzekać w stosunku do tych umów ubezpieczenia, które zostały zawarte w momencie, gdy prawo nie przewidywało możliwości karania. Oczywiście samo „przewinienie” zagranicznego zakładu ubezpieczeń musi być dokonane już pod rządami nowych przepisów, zgodnie z zasadą niedziałania prawa wstecz. Ustawa wchodzi w życie w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Drobna zmiana dotycząca Volatility Adjustment

Niejako „przy okazji” ustawodawca zmienił art. 229 ust. 8 pkt 2 lit. b ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Przepis dotyczy korekty z tytułu zmienności do odpowiedniej stopy procentowej wolnej od ryzyka (Volatility Adjustment), z której zresztą polskie zakłady ubezpieczeń do tej pory nie korzystały. Obowiązujący próg spreadu dla danego państwa zostaje zmniejszony ze 100 do 85 punktów bazowych. Polski ustawodawca dokonuje tu implementacji art. 2 pkt 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2177 zmieniającej w szczególności dyrektywę 2009/138/WE (Wypłacalność II).  Zmianę dyrektywy trzeba zatem implementować do ustawy.

Czy dokonane zmiany są istotne?

Polska Izba Ubezpieczeń od dawna zabiegała o dokonanie zmiany w zakresie karania zagranicznych zakładów ubezpieczeń. Do tej pory KNF mogła karać tylko zakłady z siedzibą w Polsce. Uchwalona ustawa kończy stan nierówności w zakresie wachlarza środków nadzorczych oraz samego sposobu nadzorowania. Powinna się ona również przyczynić do pełniejszej ochrony poszkodowanych przez tych kierowców, którzy niestety często kierując się wyłącznie niższą ceną polisy przyczyniali się do ogromnych trudności w wyegzekwowaniu świadczenia od niektórych ubezpieczycieli zagranicznych. Bo przecież nie za bardzo da się zorganizować sprawny proces likwidacji szkód za składkę niekiedy istotnie niższą od rynkowej. Dotychczas trudno było temu zaradzić, brakowało podstawowych narzędzi nadzorczych.